Iwona Wolan
- Chemia
- Projekty z chemii
- PSO z zajęć technicznych
- PSO język polski
- Dostosowanie wymagań edukacyjnych z języka polskiego
- PSO matematyka
- Wymagania z matematyki
- PSO biologia
- PSO chemia
- PSO język angielski
- PSO język niemiecki
- PSO muzyka
- Kryteria oceniania muzyka
- PSO plastyka
- PSO WOS
- PSO geografia
- PSO fizyka
- PSO biologia
- PSO język francuski
- PSO religia
- PSO informatyka
- PSO wychowanie fizyczne
- Plan pracy wychowawczej
- Nowa podstrona
- Tekstowa podstrona
PSO geografia
Rozdział
Lp.
Temat
Poziom wymagań
konieczny
podstawowy
rozszerzający
dopełniający
wykraczający
I. Podstawy geografii
1.
Czym zajmuje się geografia?
Uczeń:
• wyjaśnia znaczenie terminu „geografia”
• wymienia podstawowe dyscypliny nauk geograficznych
• wymienia sfery Ziemi
• wymienia przykłady źródeł informacji geograficznej
Uczeń:
• wyjaśnia, czym zajmuje się geografia fizyczna i społeczno-
-ekonomiczna• podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi
Uczeń:
• wyjaśnia różnice między elipsoidą a geoidą
• omawia współzależności zachodzące między sferami Ziemi
Uczeń:
• zna imiona lub nazwiska uczonych i ich dokonania w poznaniu kształtu Ziemi
• omawia wpływ poszczególnych sfer Ziemi na życie i działalność gospodarczą człowieka
Uczeń:
• przedstawia ewolucję poglądów na temat kształtu i wymiarów Ziemi
• omawia wpływ działalności człowieka na funkcjonowanie sfer Ziemi
2.
Współrzędne
geograficzne
• wyjaśnia znaczenie terminu „siatka geograficzna”
• wskazuje na mapie i globusie południki: 0° i 180° oraz półkule wschodnią i zachodnią
• wskazuje na mapie i globusie równik oraz półkule północną i południową
• wymienia cechy południków i równoleżników
• wskazuje na globusie oraz mapie świata zwrotniki i koła podbiegunowe
• wyjaśnia znaczenie terminów: „długość geograficzna”, „szerokość geograficzna”
• określa położenie geograficzne punktów i obszarów na mapie
• odczytuje współrzędne geograficzne na globusie
• określa położenie matematyczno-
-geograficzne punktów i obszarów na mapie• lokalizuje na globusie
i na mapie obiekty na podstawie współrzędnych geograficznych
• ocenia znaczenie umiejętności określania współrzędnych geograficznych w życiu człowieka
• podaje zasady działania oraz przykłady zastosowania systemu nawigacji satelitarnej GPS
3.
Mapa i jej skala
• wyjaśnia znaczenie terminów: „mapa”, „skala mapy”, „siatka kartograficzna”, „legenda”
• wymienia elementy mapy
• wyjaśnia różnice między siatką geograficzną a siatką kartograficzną
• rozróżnia rodzaje skali mapy
• wskazuje skalę mniejszą i większą
• posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie
• wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie
• przekształca rodzaje skali mapy
• oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą i odległość na mapie
• oblicza powierzchnię rzeczywistą, znając skalę mapy i powierzchnię
na mapie
4.
Rodzaje map. Generalizacja
• wyjaśnia znaczenie terminu „plan”
• dokonuje podziału map
ze względu na skalę i treść
• wskazuje różnice między mapą a planem
• wymienia i wskazuje przykłady map tematycznych
• dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych
• posługuje się w terenie planem
• wyjaśnia, na czym polega generalizacja treści mapy i uzasadnia konieczność
jej stosowania
• wskazuje możliwości praktycznego wykorzystania planów i różnych rodzajów map
5.
Przedstawianie zjawisk
na mapach
• wymienia metody prezentacji zjawisk na mapach
• wymienia metody prezentacji rzeźby terenu
na mapach
• wyjaśnia znaczenie terminów: „wysokość względna”, „wysokość bezwzględna”, „poziomica”
• odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych, w tym również odczytuje wysokość bezwzględną
• oblicza wysokość względną oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej
• charakteryzuje wybrane metody prezentacji zjawisk na mapach
• dobiera właściwą metodę do przedstawienia wybranego zjawiska na mapie
• charakteryzuje wybrane metody prezentacji rzeźby terenu na mapach
• rysuje profil terenu, korzystając z rysunku poziomicowego
6.
Czytamy mapę
• analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych i tematycznych
• identyfikuje położenie odpowiadających sobie obiektów geograficznych na fotografiach, zdjęciach lotniczych oraz mapach topograficznych
• posługuje się w terenie mapą topograficzną, turystyczną i samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie)
• lokalizuje na mapach (również konturowych) najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.)
• projektuje i opisuje trasy wycieczek na podstawie map turystycznych, samochodowych i topograficznych
• wykazuje związek między cechami środowiska przyrodniczego a zagospodarowaniem obszaru na podstawie mapy topograficznej
II. Ruchy Ziemi
7.
Ruch obiegowy Ziemi
• wymienia planety Układu Słonecznego
• wyjaśnia znaczenie terminów: „orbita”, „ruch obiegowy Ziemi”, „równonoc wiosenna”, „równonoc jesienna”, „przesilenie zimowe”, „przesilenie letnie”
• wymienia daty równonocy wiosennej i jesiennej oraz przesilenia letniego i zimowego
• wymienia planety Układu Słonecznego, zachowując właściwą kolejność
• porównuje planety Układu Słonecznego, korzystając z danych liczbowych
• podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi
• podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obiegowego Ziemi
• określa wartość kąta nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity
• podaje przyczynę zmiany kąta padania promieni słonecznych na powierzchnię Ziemi w ciągu roku
• wymienia strefy oświetlenia Ziemi
• wyjaśnia znaczenie terminów: „górowanie”, „widnokrąg”
• przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku
• wymienia przyczyny występowania astronomicznych pór roku
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary, na których występują dni i noce polarne
• podaje przyczyny występowania zaćmienia Słońca i Księżyca
• wyjaśnia przyczyny występowania zjawiska dnia i nocy polarnej
• dowodzi związku między ruchem obiegowym Ziemi a zmianą długości trwania dnia i nocy w ciągu roku
• dowodzi wpływu nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity na występowanie astronomicznych pór roku
• przedstawia na ilustracji układ Ziemi, Słońca i Księżyca podczas zaćmienia Słońca i Księżyca
• wyjaśnia znaczenie terminów: „galaktyka”, „Droga Mleczna”, „planety karłowate”
• omawia wpływ ruchu obiegowego Ziemi na zmiany w przyrodzie i życie człowieka
• oblicza wysokość Słońca nad widnokręgiem
III. Atmosfera i hydrosfera
9.
Atmosfera.
Temperatura powietrza
• wyjaśnia znaczenie terminów: „atmosfera”, „troposfera”, „pogoda”
• podaje nazwy gazów wchodzących w skład powietrza atmosferycznego
• wymienia czynniki klimatotwórcze wpływające
na wartość temperatury powietrza
• wymienia nazwy warstw atmosfery, zaczynając od warstwy znajdującej się najbliżej powierzchni Ziemi
• omawia zmiany temperatury powietrza w atmosferze, posługując się ilustracją
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary o najwyższej i najniższej temperaturze powietrza
• charakteryzuje poszczególne warstwy atmosfery
• sporządza klimatogram, korzystając z danych
klimatycznych
• wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza
• oblicza średnią roczną temperaturę powietrza, średnią roczną amplitudę temperatury powietrza oraz roczną sumę opadów atmosferycznych
• oblicza zmiany temperatury powietrza wraz
ze wzrostem wysokości nad poziomem morza
• wyjaśnia na przykładach wpływ czynników klimatotwórczych na wartość temperatury powietrza
• wyjaśnia znaczenie terminu „inwersja termiczna”
• omawia wpływ działalności człowieka na zmiany zachodzące w składzie powietrza atmosferycznego
10.
Ciśnienie atmosferyczne i wiatr
• wyjaśnia znaczenie terminów: „ciśnienie atmosferyczne”, „niż baryczny”, „wyż baryczny”, „izobara”
• wymienia jednostki ciśnienia atmosferycznego
• wymienia przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych, występujących na kuli ziemskiej
• wyjaśnia przyczynę powstawania wiatru
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary występowania pasatów i monsunów
• wyjaśnia zależność między wartością ciśnienia atmosferycznego a wysokością nad poziomem morza
• sporządza schemat wyżu i niżu barycznego
• charakteryzuje rodzaje wiatrów na podstawie
ilustracji
• wyjaśnia, w jaki sposób powstają cyklony tropikalne i tornada, charakteryzuje je oraz podaje obszary ich występowania
11.
Wilgotność powietrza i opady atmosferyczne
• wyjaśnia znaczenie terminów: „wilgotność powietrza”, „wilgotność względna”, „kondensacja”, „resubli-macja”
• wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych
• wyjaśnia proces powstawania chmur i opadów atmosferycznych
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary o najwyższych i najniższych rocznych sumach opadów atmo-
sferycznych
• rozpoznaje rodzaje opadów i osadów atmosferycznych na podstawie fotografii
• podaje przykłady negatywnego wpływu nadmiaru oraz niedoboru opadów atmosferycznych na życie i działalność człowieka
• rozpoznaje rodzaje chmur na podstawie fotografii
• omawia warunki powstawania poszczególnych rodzajów osadów atmosferycznych
• omawia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia opadów atmosferycznych na Ziemi
• omawia sposób powstawania opadów frontalnych, konwekcyjnych i orograficznych
12.
Klimaty kuli
ziemskiej
• wyjaśnia znaczenie terminu „klimat”
• wymienia elementy klimatu
• podaje różnicę między klimatem a pogodą
• wymienia główne czynniki klimatotwórcze
• charakteryzuje wpływ głównych czynników
klimatotwórczych na klimat
• wymienia strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na mapie stref klimatycznych
• wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych
na Ziemi
• charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych
• omawia na przykładach wpływ wybranych czynników klimatotwórczych
na klimat danego obszaru
• podaje przykłady wpływu klimatu na życie i działalność gospodarczą człowieka
• podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi
• charakteryzuje klimat górski
• omawia wpływ klimatu górskiego na występowanie pięter roślinnych
• ocenia wpływ klimatu
na zagospodarowanie wybranych regionów kuli ziemskiej
13.
Zasoby wodne Ziemi
• podaje przykłady wód powierzchniowych i podziemnych
• wyjaśnia znaczenie terminów: „morze”, „zatoka”, „szelf kontynentalny”,
„gejzer”, „wody termalne”, „wody mineralne”
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata oceany i podaje ich nazwy
• wymienia rodzaje ruchów wody morskiej
• omawia zasoby wodne Ziemi, korzystając z diagramu
• podaje jednostkę zasolenia wód oceanicznych
• omawia zasolenie wód oceanicznych
• wymienia typy mórz i wskazuje ich przykłady
na mapie ogólnogeograficznej świata
• wyjaśnia znaczenie terminów: „ciepły prąd morski”, „zimny prąd morski”
• podaje przykłady ciepłych i zimnych prądów morskich
• omawia przyczyny zróżnicowania zasolenia wód oceanicznych
• podaje przykłady mórz o największym i najmniejszym zasoleniu wód
• wymienia i wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przykłady ciepłych i zimnych prądów morskich
• rozumie znaczenie mórz i oceanów w życiu i gospodarce człowieka
• omawia przyczyny występowania falowania i pływów
• podaje przykłady gospodarczego wykorzystania wód podziemnych
• wyjaśnia mechanizm funkcjonowania gejzerów
• wymienia przykłady obszarów występowania gejzerów
• charakteryzuje zjawisko
El Niño
IV. Wnętrze Ziemi
14.
Budowa wnętrza Ziemi
• wymienia metody badania wnętrza Ziemi
• wyjaśnia znaczenie terminów: „minerał”, „skała”, „prądy cieplne”, „magma”
• wymienia kolejne warstwy wnętrza Ziemi, zaczynając od warstwy znajdującej się najgłębiej
• wyjaśnia znaczenie badań geofizycznych w poznawaniu budowy wnętrza Ziemi
• wskazuje różnicę między minerałem a skałą
• klasyfikuje skały ze względu na ich genezę
• wyjaśnia różnicę między litosferą a skorupą ziemską
• podaje przykłady kamieni szlachetnych
• wymienia przykłady gospodarczego wykorzystania skał i minerałów
• omawia budowę wnętrza Ziemi, posługując się
ilustracją
• podaje zależność między głębokością a temperaturą we wnętrzu Ziemi
• porównuje warstwy wnętrza Ziemi
• rozpoznaje na podstawie okazów skał wybrane skały i określa ich rodzaj ze względu na genezę
• omawia warunki powstawania poszczególnych rodzajów skał na podstawie ilustracji
• określa twardość minerałów na podstawie skali Mohsa
15.
Płytowa budowa litosfery. Trzęsienia ziemi
• wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi
• wyjaśnia znaczenie terminów: „ryft oceaniczny”, „grzbiet śródoceaniczny”, „hipocentrum”, „epicentrum”
• podaje główne cechy płytowej budowy litosfery
• podaje przyczynę ruchu płyt litosfery
• podaje przyczynę trzęsień ziemi
• omawia skutki trzęsień ziemi
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary wzmożonej aktywności sejsmicznej
• podaje skalę, w której określana jest siła trzęsień ziemi
• wykazuje związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem trzęsień ziemi
• omawia sposób powstawania ryftów oceanicznych, grzbietów śródoceanicznych i rowów oceanicznych
• podaje przykłady działań podejmowanych przez człowieka w celu zminimalizowania skutków trzęsień ziemi
16.
Wulkanizm
• wyjaśnia znaczenie terminów: „lawa”, „erupcja”, „wulkan”,
• wymienia produkty erupcji wulkanicznej
• omawia budowę wulkanu, posługując się ilustracją
• omawia pozytywne i negatywne skutki erupcji wulkanicznych
• wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie ogólnogeograficznej świata
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary wzmożonej aktywności wulkanicznej
• wykazuje związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przebieg Ognistego Pierścienia Pacyfiku
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata najwyższe wulkany poszczególnych kontynentów i podaje ich nazwy
17.
Powstawanie gór
• wyjaśnia znaczenie terminu „ruchy górotwórcze”
• wymienia nazwy er, zaczynając od najstarszej ery
• wymienia rodzaje gór
• wymienia wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów
• podaje we właściwej kolejności nazwy okresów w dziejach Ziemi
• wymienia najważniejsze orogenezy w dziejach Ziemi
• wymienia wielkie formy ukształtowania dna oceanów
• podaje przykłady gór fałdowych, zrębowych i wulkanicznych
• wskazuje na ogólnogeograficznej mapie świata przykłady wielkich form ukształtowania powierzchni lądów
• wyjaśnia znaczenie terminu „subdukcja”
• wymienia zjawiska towarzyszące procesowi subdukcji
• podaje przykłady gór wypiętrzonych podczas poszczególnych orogenez
• charakteryzuje na podstawie ilustracji mechanizm powstawania gór fałdowych i zrębowych
• wyjaśnia proces powstawania gór wulkanicznych
• charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów oraz dna oceanów
• wymienia najwyższe szczyty na kontynentach i podaje ich wysokości
V. Procesy zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi
18.
Wietrzenie
• wymienia procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi
• wyjaśnia znaczenie terminu „wietrzenie”
• wymienia rodzaje wietrzenia
• podaje nazwę produktu wietrzenia
• wyjaśnia proces wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego
• wyjaśnia zjawisko wietrzenia mrozowego i łuszczenia się skał
• omawia zależność między warunkami klimatycznymi a rodzajem i przebiegiem wietrzenia
• posługuje się ze zrozumieniem pojęciem „wietrzenie”
• charakteryzuje proces odpadania i formy rzeźby terenu powstałe w jego wyniku
• wymienia i charakteryzuje rodzaje ruchów masowych
• podaje przykłady niebezpieczeństw grożących człowiekowi wskutek wystąpienia ruchów masowych
19.
Procesy krasowe
• wyjaśnia znaczenie terminu „krasowienie”
• wymienia nazwy skał ulegających krasowieniu
• wymienia formy krasu powierzchniowego i podziemnego
• omawia procesy krasowe i warunki, w których zachodzą
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary występowania rzeźby krasowej
• omawia formy krasowe występujące na powierzchni i pod powierzchnią ziemi
• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku krasowienia
• podaje nazwy i wymiary najdłuższych oraz najgłębszych jaskiń na świecie i w Polsce
20.
Rzeźbotwórcza działalność rzek
• wyjaśnia znaczenie terminów: „erozja wgłębna”, „erozja wsteczna”, „erozja boczna”, „akumulacja”
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przykłady najdłuższych rzek świata
• wskazuje na ilustracji przedstawiającej dorzecze: źródło, rzekę główną, dopływy, ujście, obszar dorzecza, dział wodny
• wymienia przykłady form powstałych w wyniku niszczącej i budującej działalności rzeki
• wymienia typy ujść rzecznych
• wyjaśnia proces powstawania meandrów i starorzeczy
• omawia warunki sprzyjające powstawaniu delt i ujść lejkowatych
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przykłady ujść deltowych i lejkowatych
• posługuje się ze zrozumieniem pojęciem „erozja”
• przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących
• wykazuje związek między spadkiem rzeki a charakterem procesów rzeźbotwórczych wody płynącej
• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności rzeki
• oblicza średni spadek rzeki
21.
Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich i lądolodów
• wyjaśnia znaczenie terminu „granica wiecznego śniegu”
• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary współcześnie
zlodowacone
• wskazuje różnice między lodowcem górskim a lądolodem
• wymienia czynniki warunkujące powstawanie lodowców górskich i lądolodów
• wymienia formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów
• rozpoznaje na ilustracjach i fotografiach formy polodowcowe oraz podaje ich nazwy
• przedstawia rzeźbotwórczą rolę lądolodów i lodowców górskich
• omawia, korzystając z ilustracji, podobieństwa i różnice w krajobrazie polodowcowym powstałym w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów
• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów
• ocenia wpływ zmian klimatycznych na grubość pokrywy lodowej lodowców górskich i lądolodów
22.
Rzeźbotwórcza działalność morza
• wyjaśnia znaczenie terminu „abrazja”
• podaje przykłady form powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności morza
• wymienia typy wybrzeży morskich
• omawia, korzystając z ilustracji, proces cofania się klifu oraz proces powstawania mierzei
• wskazuje na ogólnogeograficznej mapie świata typy wybrzeży morskich
• przedstawia rzeźbotwórczą rolę fal morskich
• wyjaśnia genezę typów wybrzeży morskich
• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności morza
• podaje przykłady działań mających na celu ochronę wybrzeży klifowych przed abrazją
23.
Rzeźbotwórcza działalność wiatru
• wyjaśnia znaczenie terminów: „deflacja”, „korazja”
• podaje przykłady niszczącej i budującej działalności wiatru na pustyniach
• wymienia rodzaje pustyń ze względu na rodzaj podłoża
• wskazuje na mapie ogólno-geograficznej świata największe pustynie
• wyjaśnia różnice między barchanem a wydmą paraboliczną
• przedstawia rzeźbotwórczą rolę wiatru
• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności wiatru
• omawia wpływ szaty roślinnej na rzeźbotwórczą działalność wiatru
VI. Pedosfera i biosfera
24.
Gleby i roślinność na Ziemi
• wyjaśnia znaczenie terminu „gleba”
• wyjaśnia, na czym polega proces glebotwórczy
• wymienia czynniki glebotwórcze
• wymienia strefy roślinne
na Ziemi
• wyjaśnia znaczenie terminu „żyzność gleby”
• wskazuje i nazywa poziomy glebowe na ilustracji przedstawiającej profil glebowy
• podaje przykłady gleb strefowych i astrefowych
• omawia znaczenie gleb w przyrodzie i gospodarce człowieka
• wskazuje strefy roślinne na mapie ogólnogeograficznej świata
• charakteryzuje poziomy glebowe
• charakteryzuje wybrane typy gleb strefowych i astrefowych
• omawia zróżnicowanie stref roślinnych na Ziemi
• porównuje profile glebowe różnych typów gleb
• wykazuje zależności zachodzące między czynnikami glebotwórczymi a typem genetycznym gleby
• wykazuje wpływ klimatu
na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi
• uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania glebami
• wykazuje związek pomiędzy zróżnicowaniem stref roślinnych na Ziemi a działalnością gospodarczą człowieka