Danuta Nowak
PSO z biologii
Nr i temat lekcji
Wymagania podstawowe
Uczeń:Wymagania ponadpodstawowe
Uczeń:ocena dopuszczająca
ocena dostateczna
ocena dobra
ocena bardzo dobra
Dział I – Świat zwierząt
1. Gąbki i parzydełkowce
■ określa środowisko życia gąbek i parzydełkowców,
■ rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do gąbek i parzydełkowców.
■ omawia wybrane czynności życiowe parzydełkowców i gąbek.
● omawia cechy łączące i różniące parzydełkowce,
● wyjaśnia, dlaczego gąbki są zaliczane do filtratorów.
● podaje przykłady zwierząt o symetrii promienistej i uzasadnia swój wybór,
● wyjaśnia, dlaczego parzydełkowce to zwierzęta o promienistej symetrii ciała.
2. Płazińce i nicienie
■ określa środowisko życia płazińców i nicieni,
■ rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do płazińców i nicieni.
■ wskazuje cechy umożliwiające tasiemcowi i gliście ludzkiej pasożytnictwo,
■ podaje sposoby unikania zakażeń glistą ludzką i tasiemcem.
● porównuje wybrane czynności życiowe płazińców i nicieni.
● podaje przykłady zwierząt o symetrii dwubocznej, uzasadnia swój wybór.
3. Pierścienice
■ rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do pierścienic oraz wskazuje środowisko ich życia.
■ podaje przystosowania dżdżownicy do życia w glebie,
■ podaje charakterystyczne cechy pierścienic.
● wykazuje zależność między budową a środowiskiem życia dżdżownicy.
● uzasadnia pożyteczną rolę dżdżownic w przyrodzie.
4. Mięczaki
■ rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do mięczaków oraz wskazuje środowisko ich życia.
■ podaje charakterystyczne cechy mięczaków.
● wykazuje przystosowania w budowie mięczaków do trybu życia.
● opisuje cechy charakterystyczne mięczaków.
5. Skorupiaki i pajęczaki
■ rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do skorupiaków i pajęczaków,
■ podaje podstawową charakterystykę skorupiaków i pajęczaków.
■ omawia budowę zewnętrzną skorupiaków i pajęczaków, na wybranym przykładzie.
● wskazuje przystosowania w budowie skorupiaków i pajęczaków do trybu życia.
● charakteryzuje wybrane czynności życiowe skorupiaków i pajęczaków.
6. Owady
■ rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do owadów,
■ podaje podstawową charakterystykę owadów.
■ omawia, na wybranym przykładzie, budowę zewnętrzną owadów.
● wskazuje przystosowania w budowie owadów do trybu życia,
● wskazuje różnice w rozwoju owadów.
● charakteryzuje wybrane czynności życiowe owadów.
7. Ryby
■ wskazuje cechy ryby przystosowujące ją do życia w wodzie,
■ rozpoznaje pospolite gatunki ryb wód słodkich i słonych.
■ podaje przykłady ryb opiekujących się potomstwem, ryb wędrujących na tarliska.
● omawia budowę ryby i jej związek z trybem życia.
● charakteryzuje wybrane czynności życiowe ryby.
8. Płazy
■ rozpoznaje na rysunkach i zdjęciach pospolite płazy,
■ wymienia chronione gatunki płazów.
■ wskazuje przystosowania żaby do życia w wodzie i na lądzie,
■ omawia cykl rozwojowy żaby.
● wykazuje zależność płazów od środowiska wodnego na przykładzie rozmnażania się.
● uzasadnia, dlaczego żaba jest zwierzęciem wodno-lądowym.
9. Gady
■ rozpoznaje na rysunkach i zdjęciach pospolite gady,
■ wymienia chronione gatunki gadów.
■ omawia przystosowania gadów do życia na lądzie.
● omawia czynności życiowe gadów.
● wykazuje różnice w sposobie rozmnażania się i rozwoju płazów oraz gadów.
10. Ptaki
■ wskazuje przystosowania ptaków w budowie zewnętrznej do trybu życia,
■ rozpoznaje na ilustracjach, za pomocą kluczy, pospolite gatunki ptaków.
■ podaje różnice między gniazdownikiem a zagniazdownikiem.
● omawia wybrane czynności życiowe ptaków.
● wykazuje, na wybranych przez siebie przykładach, różnorodność i jedność ptaków w obrębie gromady.
11. Ssaki
■ wskazuje przystosowania ssaka w budowie zewnętrznej do trybu życia.
■ wyjaśnia, co to jest stałocieplność.
■ wskazuje miejsca występowania na kuli ziemskiej ssaków.
● omawia wybrane czynności ssaków.
● wykazuje, na wybranych przez siebie przykładach, różnorodność i jedność ssaków w obrębie gromady.
DZIAŁ II – Funkcjonowanie organizmu człowieka
12. Organizm człowieka jako układ układów
■ określa rolę poszczególnych układów budujących organizm człowieka.
■ wskazuje na hierarchiczną strukturę organizmu – komórka, tkanka, narząd, układ narządów.
● wskazuje na modelu lub planszy układy człowieka.
● wymienia narządy budujące poszczególne układy organizmu człowieka.
13. Tkanka nabłonkowa i łączna
■ podaje podstawowe zadania tkanki nabłonkowej i łącznej.
■ rozpoznaje na rysunkach i nazywa tkanki budujące organizm człowieka.
● rozpoznaje na preparatach mikroskopowych rodzaje tkanek budujących organizm człowieka.
● uzasadnia związek budowy tkanki z pełnioną funkcją.
14. Tkanka mięśniowa i nerwowa
■ podaje podstawowe zadania tkanki mięśniowej i nerwowej
■ rozpoznaje na rysunkach i nazywa tkanki budujące organizm człowieka.
● rozpoznaje na preparatach mikroskopowych rodzaje tkanek budujących organizm człowieka.
● uzasadnia związek budowy tkanki z pełnioną funkcją.
15. Skóra
■ podaje podstawowe funkcje skóry,
■ wskazuje na planszy budowę skóry człowieka.
■ określa rolę gruczołów znajdujących się w skórze.
● omawia budowę skóry.
● uzasadnia związek budowy skóry z pełnioną funkcją.
16. Kości i stawy
■ rozpoznaje na planszy i nazywa tkanki budujące układ kostny człowieka,
■ przedstawia budowę fizyczną kości na podstawie własnego rysunku,
■ wskazuje na modelu szkieletu człowieka rodzaje połączeń kości.
■ przedstawia funkcje kości,
■ omawia budowę i funkcjonowanie stawu.
● podaje charakterystyczne cechy tkanek budujących układ kostny człowieka,
● planuje doświadczenie wykrywające składniki chemiczne kości.
● wyjaśnia związek budowy fizycznej i chemicznej kości z pełnioną funkcją,
● charakteryzuje poszczególne rodzaje połączeń i wskazuje ich lokalizację na modelu szkieletu człowieka.
17. Szkielet
■ wymienia funkcje szkieletu,
■ wskazuje mózgoczaszkę i trzewioczaszkę na planszy lub na modelu,
■ określa rolę czaszki, kręgosłupa i klatki piersiowej.
■ nazywa elementy składowe szkieletu człowieka,
■ podaje przykłady kości parzystych i nieparzystych tworzących szkielet człowieka.
● wskazuje i nazywa na planszy lub na modelu elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn.
● charakteryzuje budowę czaszki, kręgosłupa i klatki piersiowej jako przystosowanie do pełnionych funkcji,
● porównuje budowę kończyny górnej i dolnej.
18. Mięśnie
■ określa rolę układu mięśniowego w organizmie.
■ wymienia rodzaje tkanki mięśniowej występujące w organizmie człowieka.
● wskazuje główne mięśnie organizmu człowieka,
● wyjaśnia, na czym polega przeciwstawne działanie mięśni.
● uzasadnia, że budowa mięśni jest przystosowaniem do pełnionej funkcji.
19. Układ pokarmowy
■ wymienia nazwy grup związków chemicznych pobieranych przez człowieka ze środowiska zewnętrznego,
■ określa rolę układu pokarmowego.
■ omawia składniki pokarmowe i nazywa produkty powstające w wyniku ich trawienia.
● określa rolę poszczególnych gruczołów trawiennych,
● omawia różne funkcje wątroby.
● uzasadnia, że wątroba jest głównym laboratorium chemicznym organizmu.
20. Trawienie pokarmów
■ wymienia nazwy odcinków przewodu pokarmowego i wskazuje je na planszy,
■ wyjaśnia, dlaczego po kuracji antybiotykowej należy odnowić w przewodzie pokarmowym florę bakteryjną.
■ wymienia odcinki przewodu pokarmowego i podaje ich funkcje w trawieniu pokarmów,
■ nazywa rodzaje zębów człowieka.
● omawia przystosowanie budowy jelita cienkiego do wchłaniania pokarmu.
● wykazuje związek budowy poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną funkcją.
21. Układ oddechowy
■ określa funkcje układu oddechowego,
■ wskazuje na planszy poszczególne części układu oddechowego.
■ podaje rolę poszczególnych odcinków układu oddechowego.
● planuje doświadczenie wykazujące, że skład powietrza wdychanego i wydychanego jest różny,
● omawia funkcje krtani.
● wykazuje związek budowy narządów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami,
● wyjaśnia mechanizm wdechu i wydechu.
22. Układ wydalniczy
■ wskazuje drogi, którymi są wydalane z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii,
■ określa rolę układu wydalniczego człowieka.
■ podaje rolę poszczególnych odcinków układu wydalniczego.
● wykazuje znaczenie dializy w ratowaniu życia.
● wykazuje związek budowy narządów układu wydalniczego człowieka z pełnioną funkcją,
● omawia proces filtracji krwi.
Dział III – Integracja działania organizmu
23. Krew i limfa
■ określa podstawowe zadania krwi,
■ wymienia składniki krwi.
■ podaje funkcje poszczególnych składników krwi,
■ podaje skład limfy,
■ uzasadnia, dlaczego czad jest nazywany „cichym zabójcą”.
● określa rolę limfy w organizmie człowieka.
● rozpoznaje na preparatach mikroskopowych składniki morfotyczne krwi,
● omawia proces krzepnięcia krwi.
24. Krew i równowaga wewnętrzna organizmu
■ analizuje wynik badania morfologicznego krwi zgodnie z podaną normą,
■ przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa.
■ podaje liczbę poszczególnych krwinek charakterystyczną dla zdrowego człowieka.
● wyjaśnia, od czego zależą grupy krwi,
● określa znaczenie czynnika Rh i grup krwi podczas transfuzji.
● uzasadnia, dlaczego krążenie krwi i limfy utrzymuje równowagę wewnętrzną organizmu.
25. Serce
■ wskazuje na planszy serce i określa jego położenie,
■ przedstawia sposoby pomiaru tętna i ciśnienia krwi.
■ podaje właściwości tkanki mięśniowej budującej serce,
■ omawia budowę serca.
● omawia etapy pracy serca.
● wskazuje, na podstawie zaproponowanego doświadczenia, wpływ wysiłku fizycznego na tętno i ciśnienie krwi.
● interpretuje wyniki pomiaru tętna i ciśnienia krwi.
26. Układ krążenia
■ wyjaśnia pojęcie układ krążenia,
■ opisuje podstawowe funkcje układu krwionośnego i limfatycznego,
■ wymienia rodzaje naczyń krwionośnych,
■ porównuje budowę żyły i tętnicy.
■ wskazuje na planszy tętnice i żyły oraz określa kierunek przepływu w nich krwi,
■ przedstawia na planszy krążenie krwi w obiegu płucnym i obwodowym (ustrojowym),
■ opisuje funkcje obiegu płucnego i obwodowego.
● porównuje funkcje układu krwionośnego i limfatycznego,
● opisuje budowę i funkcje naczyń krwionośnych,
● podaje zasady krążenia krwi w obiegu płucnym i obwodowym (ustrojowym).
● wykazuje różnice w budowie układu krwionośnego i limfatycznego,
● wyjaśnia znaczenie układu wrotnego wątroby.
27. Układ odpornościowy
■ podaje podstawowe zadania układu odpornościowego,
■ wymienia rodzaje leukocytów,
■ wyjaśnia co to jest antygen i przeciwciało.
■ przedstawia elementy składowe układu odpornościowego,
■ wymienia etapy reakcji obronnej organizmu.
● opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządy: śledziona, grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała).
● omawia typowy przebieg reakcji odpornościowej,
● charakteryzuje sposoby walki układu odpornościowego z wirusami, bakteriami i pasożytami wielokomórkowymi.
28. Rodzaje odporności
■ wyjaśnia różnice między szczepionką a surowicą.
■ podaje sposoby uzyskania odporności czynnej i biernej w sposób naturalny i sztuczny.
● wyjaśnia różnicę między odpornością swoistą a nieswoistą oraz czynną i bierną.
● podaje przykłady szczepień obowiązkowych i zalecanych.
29. Wykorzystanie wiedzy o odporności
● wyjaśnia, na czym polegają alergie i odczulanie organizmu.
● omawia konflikt Rh.
● określa zakres badań immunologii.
● podaje przykłady wykorzystania wiedzy immunologicznej w praktyce.
30. Hormony
■ wyjaśnia, czym jest hormon,
■ wskazuje na planszy położenie gruczołów wydzielania wewnętrznego.
■ omawia znaczenie wybranego gruczołu dokrewnego.
● omawia funkcje wskazanych gruczołów dokrewnych.
● wyjaśnia skutki niedoczynności i nadczynności wybranych gruczołów dokrewnych.
31. Budowa i funkcje układu nerwowego
■ opisuje ogólną budowę układu nerwowego, dzieląc go na ośrodkowy i obwodowy.
■ wyjaśnia rolę somatycznego układu nerwowego,
■ wskazuje przystosowanie budowy komórki nerwowej do pełnionej funkcji.
● wyjaśnia, dlaczego impuls nerwowy przebiega w neuronach tylko w jedną stronę.
● wykazuje znaczenie obwodowego układu nerwowego dla komunikowania się organizmu ze środowiskiem zewnętrznym.
32. Autonomiczny układ nerwowy
■ wyjaśnia pojęcie autonomiczny układ nerwowy,
■ podaje przykłady antagonistycznego działania układu współczulnego i przywspółczulnego.
■ określa rolę układu autonomicznego w organizmie
● porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego.
● wykazuje różnice w działaniu układu współczulnego i przywspółczulnego
● podaje korzyści, jakie uzyskuje organizm dzięki autonomii układu wegetatywnego.
33. Mózg i rdzeń kręgowy
■ określa położenie mózgowia i rdzenia kręgowego w organizmie człowieka,
■ podaje przykłady odruchów bezwarunkowych i warunkowych oraz ich znaczenie dla organizmu.
■ wskazuje na schemacie lub modelu części mózgowia
■ opisuje funkcje ośrodkowego układu nerwowego,
■ przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się.
● wymienia elementy chroniące mózg i rdzeń kręgowy,
● opisuje mechanizm działania odruchu na podstawie schematu prostego łuku odruchowego.
● wskazuje umiejscowienie w korze mózgowej ośrodków czuciowych i ruchowych
● wyjaśnia, dlaczego rdzeniowy łuk odruchowy jest podłożem najprostszych reakcji układu nerwowego.
34. Wzrok
■ określa funkcje oka jako narządu zmysłu,
■ wyjaśnia termin akomodacja oka.
■ wskazuje na modelu lub planszy części oka,
■ podaje podstawowe funkcje wskazanych elementów oka.
● omawia budowę oka, korzystając z planszy lub modelu,
● podaje najczęstsze przyczyny powstawania wad wzroku (krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm).
● wyjaśnia powstawanie obrazu na siatkówce,
● przedstawia najczęściej występujące wady wzroku i możliwości ich korygowania za pomocą soczewek.
35. Słuch, węch i smak
■ wymienia narządy zmysłów,
■ wskazuje lokalizację narządów zmysłów,
■ przedstawia rolę zmysłu równowagi, zmysłu smaku i zmysłu węchu.
■ uzasadnia znaczenie ostrzegawczej roli zmysłów,
■ wskazuje na modelu lub planszy części składowe ucha.
● wskazuje lokalizację odpowiednich narządów i receptorów poznanych zmysłów,
● określa rolę ucha wewnętrznego jako narządu równowagi,
● wyjaśnia rolę narządów zmysłu w odbieraniu bodźców z otoczenia.
● opisuje przebieg fali akustycznej w uchu i powstawanie wrażeń słuchowych.
36. Rozmnażanie się
■ określa rolę układu rozrodczego kobiety i mężczyzny.
■ wskazuje na planszy rozmieszczenie narządów rozrodczych kobiety i mężczyzny.
● określa rolę poszczególnych elementów układów rozrodczych.
● omawia cykl miesięczny kobiety.
37. Rozwój zarodka i płodu
■ wskazuje miejsca powstawania gamet męskich i żeńskich.
■ omawia drogę, jaką przebywają plemniki do komórki jajowej,
■ omawia budowę gamet męskich i żeńskich.
● wyjaśnia proces zapłodnienia i powstawania zygoty w drogach rodnych kobiety.
● podaje charakterystyczne etapy rozwoju zarodka i płodu.
38. Etapy życia człowieka
■ wymienia etapy rozwojowe człowieka po urodzeniu.
■ wykazuje potrzeby człowieka na każdym etapie rozwoju.
● podaje charakterystykę etapów rozwojowych człowieka.
● wyjaśnia, na czym polega osiągnięcie przez człowieka pełnej dojrzałości (fizycznej, psychicznej i społecznej).
Dział IV – Zasady dbałości o własny organizm
39. Zdrowie i choroby
■ wyjaśnia, czym jest zdrowie, czym jest choroba,
■ wymienia najważniejsze rodzaje chorób występujących w Polsce.
■ podaje główne przyczyny zgonów w Polsce,
■ wyjaśnia, na czym polega zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne.
● podaje ogólną charakterystykę chorób zakaźnych, pasożytniczych, układu krążenia, psychicznych, genetycznych.
● interpretuje zdrowie jako zachowanie homeostazy, a chorobę jako jej zaburzenie.
.
40. Choroby nowotworowe
■ wymienia czynniki sprzyjające rozwojowi chorób nowotworowych,
■ proponuje działania mające na celu minimalizację prawdopodobieństwa wystąpienia choroby nowotworowej.
■ podaje przykłady badań profilaktycznych pozwalających na wczesne wykrycie nowotworu.
● określa przyczyny powstawania chorób nowotworowych.
● omawia sposoby leczenia chorób nowotworowych.
41. Choroby zakaźne – przyczyny
■ wskazuje drogi wnikania czynników chorobotwórczych do organizmu,
■ podaje sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym.
■ wskazuje podstawowe zasady obowiązujące podczas kontaktu z osobą chorą na chorobę zakaźną.
● omawia choroby zakaźne pod kątem czynników wywołujących chorobę.
● wyjaśnia, w czym przejawia się chorobotwórczość wirusów i bakterii.
42. Wybrane choroby zakaźne człowieka
■ wskazuje metody zapobiegania zakażeniom HBV, HCV i HIV.
■ rozróżnia żółtaczkę pokarmową i wszczepienną.
● omawia sposób działania wirusa HIV.
● uzasadnia, dlaczego AIDS można nazwać „dżumą XXI wieku”.
43. Choroby pasożytnicze
■ wymienia choroby pasożytnicze i wskazuje możliwości zapobiegania im.
■ podaje podstawowe zasady pozwalające uniknąć chorób pasożytniczych.
● określa, na czym polega chorobotwórczość pasożytów.
● wykazuje, że choroby inwazyjne mają ogólnoświatowe znaczenie.
44. Badania okresowe i lekarstwa
■ wymienia rodzaje badań najczęściej zalecanych przez lekarza pierwszego kontaktu,
■ wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych,
■ wyjaśnia, dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza.
■ wyjaśnia, dlaczego systematyczna kontrola lekarska pozwala na wczesne wykrycie stanów chorobowych organizmu,
■ analizuje informacje dołączone do leków.
● wyjaśnia, dlaczego dawka, godzina i długość kuracji antybiotykowej musi być zgodna z zaleceniem lekarza.
● uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych (badania stomatologiczne, podstawowe badania krwi i moczu, pomiar ciśnienia krwi i pulsu).
45. Składniki pokarmów
■ określa znaczenie odżywiania się,
■ wymienia podstawowe grupy składników odżywczych zawarte w pokarmach,
■ wskazuje pokarmy będące źródłem poszczególnych składników odżywczych.
■ korzysta z tabel i wykresów jako źródła informacji,
■ podaje funkcje poszczególnych składników odżywczych w pokarmach.
● omawia znaczenie poszczególnych składników odżywczych dla organizmu.
● omawia rolę wody w organizmie człowieka.
46. Efekty niedoboru składników odżywczych w pokarmach
■ wymienia skutki niewłaściwego odżywiania się,
■ uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw,
■ wymienia produkty pokarmowe bogate w poszczególne witaminy i składniki mineralne.
■ wyjaśnia rolę witamin w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu,
■ wyjaśnia, dlaczego brak składników mineralnych jest bardzo niebezpieczny dla organizmu.
● prezentuje znaczenie dla organizmu wybranych witamin
(A, C, B6, B12, kwasu foliowego, D), uwzględniając skutki ich niedoboru,● przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych (Mg, Fe, Ca).
● wyjaśnia pojęcia: aminokwasy egzogenne i endogenne, podaje ich rolę w organizmie.
47. Racjonalne odżywianie się
■ wskazuje pokarmy niekorzystnie wpływające na organizm,
■ opisuje warunki, jakie powinny być spełnione podczas przygotowywania i spożywania posiłków,
■ opisuje korzyści z prawidłowego odżywiania się,
■ analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania się.
■ podaje przykłady jadłospisu dla osób w różnym wieku, wykonujących różne zawody,
■ oblicza indeks masy ciała.
● podaje, korzystając z tabel, wartości odżywcze różnych artykułów spożywczych.
● wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zbilansowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia i aktywność fizyczna oraz pora roku).
● uzasadnia, od czego zależy ilość spożywanych produktów żywnościowych,
● wyjaśnia, jakie informacje podane na opakowaniach produktów spożywczych są oznaczone skrótem GDA.
48. Zdrowy styl życia
■ wymienia substancje wydalane i wydzielane przez skórę,
■ podaje podstawowe zasady pielęgnacji skóry, włosów, zębów i paznokci,
■ opisuje stan zdrowej skóry oraz rozpoznaje niepokojące zmiany na skórze wymagające konsultacji lekarskiej.
■ wskazuje znaczenie czystości odzieży, obuwia, bielizny i otoczenia dla utrzymania zdrowia,
■ wymienia czynniki składające się na styl życia,
■ uzasadnia twierdzenie, że zdrowie w dużej mierze zależy od nas samych.
● podaje przykłady ubioru dostosowanego do pory roku, rodzaju wykonywanej pracy,
● omawia znaczenie ruchu na świeżym powietrzu, odpowiedniego odżywiania się, właściwego spędzania wolnego czasu, unikania używek dla zachowania zdrowia.
● uzasadnia twierdzenie, że przestrzeganie higieny osobistej świadczy o kulturze człowieka.
49. Higiena narządów zmysłów
■ podaje nazwy narządów zmysłów i określa rodzaj odbieranych przez nie bodźców,
■ przedstawia podstawowe zasady dbałości o wzrok i słuch.
■ wyjaśnia, dlaczego długotrwałe przebywanie w hałasie uszkadza słuch,
■ podaje znaczenie smaku i powonienia, jako zmysłów o znaczeniu ostrzegawczym.
● nazywa narządy zmysłów i wskazuje lokalizację ich receptorów,
● określa czynniki niekorzystnie wpływające na wzrok i słuch.
● wyjaśnia, dlaczego sprawne funkcjonowanie smaku i powonienia zależy od kondycji błony śluzowej,
● wyjaśnia, jakie znaczenie ma szybka adaptacja receptorów węchowych.
50. Stres
■ wymienia czynniki wywołujące stres,
■ podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu na organizm,
■ przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem.
■ uzasadnia, dlaczego odpowiednia ilość snu podnosi odporność organizmu na stres.
● wyjaśnia, co to jest stresor,
● porównuje objawy eustresu i dystresu.
● opisuje drogę nerwową i hormonalną, którymi przebiega informacja o zagrożeniu organizmu do narządów i tkanek.
51. Alkohol i nikotyna
■ wskazuje sposoby odmawiania picia alkoholu i palenia tytoniu,
■ wyjaśnia pojęcie uzależnienie.
■ wskazuje drogi prowadzące do nałogu.
● omawia skutki działania alkoholu i nikotyny na organizm człowieka.
● uzasadnia konieczność zachowania postawy antyalkoholowej i antynikotynowej.
52. Narkotyki
■ wskazuje zagrożenia dla zdrowia i życia wynikające z zażywania narkotyków,
■ wskazuje możliwości zachowań asertywnych wobec presji otoczenia.
■ proponuje sposoby rozładowania przygnębienia i apatii bez sięgania po narkotyki.
● wymienia substancje szkodliwe zawarte w narkotykach.
● ukazuje istotę i sposoby powstawania uzależnienia.